Tarihin Doğal Deneyleri
Jared Diamond ile James A. Robinson’un ortaklaşa derlediği bir kitap. Yazar kadrosunda kitabın editörlüğünü yapan bu iki isim dışında dokuz kişinin daha makaleleri bulunmaktadır. Tarihin Doğal Deneyleri adlı bu kitapla, tarih, arkeoloji, iktisat, coğrafya, siyaset ve bilim iç içe karşılaştırmalı bir yapı içinde anlatılıyor. Dünyadaki küresel eşitsizliğin kaynağına bir cephe açarken, eski uygarlıkların nasıl yok olduğu ve bazılarının da nasıl ön plana çıkabildiği hakkında da yorumlar içermektedir.
Editörler öncelikle kitabın adından (Tarihin Doğal Deneyleri) başlayarak, doğal deney, laboratuvar ortamında yapılan deney ve her şey deney sahası olabilir mi sorularından hareketle, örneğin buzulları eritip buradan hareketle buzullar erirse nasıl bir durum ortaya çıkabilir ya da deney uğruna bazı hayvan türleri yok edilebilir mi gibi çeşitli sorular da içermektedir. Belli bir disiplin içinde doğal deney ve karşılaştırma yöntemlerine atıfta bulunarak bir nedensellik durumuna da bakılıyor. Gözlem ve araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin daha derli topu halde sunulabilmesi için istatistikliğin devreye girmesinden de bahsediliyor.
Birinci bölümde, Patrick V. Kirch, “Kontrollü Karşılaştırma ve Polinezya’nın Kültürel Evrimi” ele alınıyor. Pasifik Adaları’nda birbirine uzak olsalar bile ortak bazı noktalara sahip (kelime, inanış, yaşayış vb.) topluluklardan bahsediyor.
İkinci bölümde, James Belich, “Batı’da Patlama: 19. Yüzyıl Yerleşimci Toplumların Patlama ve Çöküş döngüleri” ele alınıyor. Amerika’nın uzak batısı tabir edilen Appalaş Dağları ile Missisipi Nehri arasında kalan bölgede meydana gelen değişimlerle beraber Kanada, Avusturalya, Yeni Zelanda ve Sibirya’da karşılaştırma yapıyor.
Üçüncü bölümde, Stephen Haber, “Siyaset, Bankacılık ve Ekonomik Kalkınma” konusuna değiniyor. Bir ülkenin ekonomik sistemi içinde bankacılık kurumu önemli yer tutuyor. Yazarda ABD ile aynı coğrafyada bulunan Meksika ve Brezilya’nın bankacılık sisteminde kısa bir yolculuğa çıkartıyor.
Dördüncü bölümde, Jared Diamond, “Ada İçi ve Adalar Arası Karşılaştırmalı Analiz Çalışmaları” yapıyor. Diamond, ‘Çöküş‘ adlı kitabında yer alan bir ada ve iki farklı devletin yoksulluk, fakirlik; kazananlar ile kaybedenlerini anlatıyor.
Beşinci bölümde, Nathan Nunn, “Geçmişe Zincirli: Afrika Köle Ticaretinin Sebepleri ve Sonuçları” üzerine görüşlerini açıklıyor.
Altıncı bölümse, Abhijit Banerjee ve Lakshmi Iyer, “Hindistan’da Sömürge Döneminde Arazi Vergisi, Seçim Rekabeti ve Kamu Malları” üzerine düşüncelerini paylaşıyorlar.
Yedinci bölümde, Daron Acemoğlu, Davide Cantoni, Simon Johnson ve James A. Robinson, “Eski Rejimden Kapitalizme: Bir Doğal Deney Olarak Fransız Devriminin Yayılışı”nı analiz ediyorlar.
Akademik dergilerde çıkan yazıların ağırlığını olduğu gibi sayfalara yansıtan bu kitap genel okuyucuya değil sadece meraklı okurlara hitap etmektedir.
Ezcümle: Bu kitabı 11 – 12 Temmuz 2022 tarihleri arasında okudum. Bu yazı ise 19 Eylül 2023 tarihinde 1000Kitap sitesine eklendi.